Tанилцуулга
Дүрслэх урлагийн музейн эртний урлагийн танхим нь Хүй нэгдлийн үеээс XIII зууны үеийг хамарсан урлагийн бүтээлүүд дэглэгдсэн. Тус танхим нь Ховд аймгийн Манхан сумын Хойд цэнхэрийн агуй зосон зургийн дурсгалаас эхлэх бөгөөд тус агуй хана, туурганд байгалийн улаан зосыг ашиглан тэмээ, зээр, одос үхэр, арслан заан зэрэг амьтдыг зурсан бөгөөд хүй нэгдлийн үеийн хүний оюун санаа, дүрслэх урлагийн сод бүтээлүүд гэдгийг илтгэн харуулах өвөрмөц дурсгал юм. Уг дурсгал нь хүй нэгдлийн үед 40000-12000 жилийн үед Төв ази, түний дотор Монгол нутагт урлагийн сонгодог дурсгал бий болсон байсныг илтгэх харуулж буйгаараа эрдэм шинжилгээний өндөр их ач холбогдолтой юм.
Мөн хүрлийн үеийн буган хөшөө, хүрэл эдлэл хэрэглэлийг дэглэн толилуулсан байна. Монгол нутагт буй хүрэл зэвсгийн үеийн өвөрмөц нэгэн дурсгал бол буган чулуун хөшөө хэмээх археологийн томоохон дурсгал юм. Эл дурсгал нь хүрэл зувсгийн хүмүүсийн нийгмийн давхараажилт, оюун соёлын биелэл, сүсүэг бишрэл, ертөнцийг үеэх үзлийг сонгодог дурсгал юм. Тухай дурсгалыг дайчин эрэгтэйчүүлд зориулан босгодог аж. Хүрэл зэвсгийн бас нэгэн содон дурсгал бол тус музейн эртний урлагийн танхимд буй янгирын толгой чимэглэл бүхий хүрэл илд юм. Энэхүү илд нь тухай нийгмийн өндөр дээд албан тушаал бүхий хүмүүүний хэрэглэж байсан урлагийн сонгодог дурсгал юм. Тус танхимд Төв аймгийн Заамар сумын нутгаас олдсон Уйгур угсааны Пугу аймгийн тэргүүний бунханд оршуулгаас илэрсэн эд өлгийн дурсгал бүрэн эхээрээ дэглэгдсэн бөгөөд тус бунхант оршуулгаас эртний хятад ханз бүхий чулуун хавтан илэрсэн нь эрдэм шинжилгээний асар их ач холбогдол бүхий дурсгал нь эл хөшөөнд тухай бунханы эзний амьдрал, алдар гавьяаг мөнхлөн үлдээсэн бөгөөд Пугу аймгийн түүхэн газар нутаг, тэдний нүүдэл, зонхилогчын нарын талаарх сонирхолтой мэдээг өгүүлсэн байна.
Мөн Хүннү /МЭӨ III-МЭ I зуун/ гүрний керамик урлагийн бүтээл, Түргийн хаант улсын /МЭ VI-VIII зуун/ хүн чулуун хөшөө, МЭ VII зууны үед холбогдох Эртний Уйгурын бунхант булшнаас илэрсэн эд өлгийн зүйлсийг бүрэн эхээр нь дэглэн толилуулахын зэрэгцээ МЭ VIII-X зууны үеийн Каракажа, Турфан, Шинляны сүмийн ханын зургийн хуулбар, Монголын эзэнт гүрний (XIII-XIVзууны) үеийн чулуун сийлбэрийн урлалыг илтгэх хүн чулуун хөшөө зэрэг урлаг, соёлын дурсгалууд дэглэгдсэн байна.
.JPG)
Онцлох үзмэрүүд
Хүрэл илд
Г.Занабазар нэрэмжит Дүрслэх урлагийн музейд янгирын толгой бариултай хүрэл илд хадгалагдаж байна. Тус илд нь хүрэл цутгуурын аргаар урласан илдны бариулын төгсгөлд янгирын толгойн дүрслээр чимэглэн урласан ажээ. Тус илд нь 57,5 см урттай, 10,5 см өргөнтэй ажээ. Илдийг урлахдаа илдний балтагаас 12 цагирга дүрслэлээр уран сайхны шийдлигй оруулан бариулын төгсгөлд янгирын толгой дүрслэлийг загварчлан урлахдаа тухай амьтны эврийг уран гоёмсогоор нумруулан дүрслэн, эврийг атирааг бодит байдлаар гаргасан нь урлагийн өндөр түвшинд хийснийг илтгэнэ. Уг хүрэл илд нь тухайн нийгмийн өндөр дээд албан тушаатны хэрэглэж байсан эд бөгөөд тухайн илд нь эзнийхээ зэрэг зиндааг илтгэнэ. Энэхүү илд нь хүрэл зэвсийн үед нийгмийн давраажилт бий болсон байсныг давхар илтгэх урлаг, соёлын нандин дурсгал болно.
И-ту-шо-е бунханы бичиг /товч тайлал/
Энэхүү бунхант булш нь Төв аймгийн Заамар сумын нутгаас 2009 онд илэрсэн бөгөөд бунхант булшнаас эртний хятад ханз бүхий чулуун бичээс илэрсэн.
Бунханы бичигт Их тан улсын баруун этгээдийн гавшгай харуулын их жанжин Цзиньвэй чжоу-гийн Дуду, шанчжуго цолт, улс нээсэн гүн, Пугу фу-гийн эзэн И-ту-шо-е-гийн бунханы бичээс хэмээсэн аж. Пугу аймаг нь Теле-гийн тусгай аймаг бөгөөд Дуду тушаалаа Өвөг Гэлань баянгаас өвлөн авсан ажээ. Хашаар чимэглэсэн хувцас өмсөх, хэргэм тушаал нь сувд амандаа зуух хэрийн эрхэм хүмүүн байсан тухай өгүүлсэн ажээ. 678 онд 44 насандаа өвчний улмаас өөрийн тойрогтоо насан эцэслэсэн тухай өгүүлсэн болно. Тухайн бунханы эзэн нь Түрэг улс хэсэг хугацаанд хүчин суларч Тан улсын эршээл нөлөөнд байсан түүхэн цаг үед амьдарч байсан нэгэн бөгөөд Уйгур угсааны Пугу аймгийн тэргүүн байсан ажээ. Энэхүү Пугу аймгийн газар нутаг болон тэдний нүүдлийн тухай энэхүү бичээст өгүүлсэн бөгөөд Хятадын эртний сурвалжийн мэдээнд огт гардаггүй сонирхолтой мэдээг агуулж буйгаараа тус бунханы бичээс нь асар их ач холбогдолтой юм. Нөгөөтэйгүүр уг бунхант булш нь монгол нутгаас илэрсэн оршуулгын өвөрмөц дурсгалын нэг бөгөөд бунханы бүрэн намтрыг агуулсан анхны бичээс гэдгээрээ ихээхэн ач холбогдолтой юм. Намтарт өгүүлж буйгаар Пугу аймаг нь ихээхэн хүчирхэг аймаг байсан төдийгүй нэгэн удаад нэг түмэн цэргийн гаргах чадвар бүхий хүн хүч, газар нутаг өргөн томоохон аймаг байсан гэдгийг нотлон харуулж буй юм. Мөн И-ту-шо-е нь дорно зүгт Мохэ, өрнө зүгт төвдийг цохиж байсан тухай нэн сонирхолтой мэдээ агуулна. Дуду хэмээх тушаал нь нэн эртний сурвалжтай албан тушаал бөгөөд анх Вэй улсын үед нийтийн тооллын 222 онд бий болсон ажээ.
